NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Ruchira Chapter 8 सूक्तिस्तबकः
अभ्यासः
पाठ का सम्पूर्ण सरलार्थ-
1. अस्माकं विद्यालयः ……………………. विकासः भवति। (पृष्ठ-57)
हिन्दी सरलार्थ-
हमारा विद्यालय गाँव के पास है। सुबह छात्र मेरे गाँव से विद्यालय आते हैं। दूसरे गाँवों से भी छात्र यहाँ पढ़ने के लिए .. आते हैं। विद्यालय की प्रार्थना सभा बहुत सुन्दर है। प्रार्थना सभा के बाद बालक और बालिकाएँ अपनी-अपनी कक्षा में जाते हैं। वे अध्यापकों से अनेक विषय पढ़ते हैं। विद्यालय के पुस्तकालय से छात्र पुस्तकें लाते हैं। वहाँ वे समाचार-पत्र भी पढ़ते हैं। पुस्तकें पढ़ने से ज्ञान का विकास होता है।
2. विद्यालयस्य पुरतः ………………….. अतिसुखदं भवति। (पृष्ठ-57)
हिन्दी सरलार्थ-
विद्यालय के सामने एक बगीचा है। बगीचे की शोभा बहुत सुन्दर है। यहाँ अनेक प्रकार के फूल हैं। उनके ऊपर भँवरे गूंजते हैं। वे फूलों का रस पीते हैं। वहाँ पक्षियों का चहचहाना बहुत सुखद होता है।
3. विद्यालयस्य ……………………. ततः सुखम्॥ (पृष्ठ-58)
हिन्दी सरलार्थविद्यालय का खेल का मैदान बहुत बड़ा है। यहाँ छात्र न केवल खेल के कालांश में अपितु छुट्टी के बाद भी खेलते हैं। खेल के अध्यापक से वे खेल में निपुणता प्राप्त करते हैं। हमारे विद्यालय में पढ़ने से और खेलने से छात्रों का शारीरिक और मानसिक विकास होता है।
विद्या से और विनम्रता से युक्त स्वस्थ छात्र ही समाज और देश की सेवा करते हैं। और कहा गया है-
विद्या विनम्रता देती है, विनम्रता से (मनुष्य) योग्यता को प्राप्त करता है। योग्यता से धन प्राप्त करता है, धन से धर्म और उससे सुख प्राप्त करता है।
पाठ्य-पुस्तक के प्रश्न-अभ्यास
प्रश्न: 1.
उच्चारणं कुरुत-
मोदकात् – मोदकाभ्याम् – मोदकेभ्यः
मालायाः – मालाभ्याम् – मालाभ्यः
चित्रात् – चित्राभ्याम् – चित्रेभ्यः
शुकस्य – शुकयोः – शुकानाम्
लतायाः – लतयोः – लतानाम्
चित्रस्य – चित्रयोः – चित्राणाम्
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं उच्चारण करें।
प्रश्नः 2.
रेखाङ्कितानि पदानि बहुवचने परिवर्तयत-
यथा-
छात्राः ग्रामात् आगच्छन्ति।
छात्राः ग्रामेभ्यः आगच्छन्ति।
(क) जनाः आपणातु क्रीडनकानि क्रीणन्ति।
जनाः ………… क्रीडनकानि क्रीणन्ति।
(ख) बालकाः पुस्तकालयात् पुस्तकानि आनयन्ति।
बालकाः …………… पुस्तकानि आनयन्ति।
(ग) पत्रिकायाः चित्राणि पश्यत।
…………” चित्राणि पश्यत।
(घ) शाखायाः पत्राणि आनय।
……………. पत्राणि आनय।
(ङ) लतायाः पुष्पाणि चिनुत।
……………. पुष्पाणि चिनुत।
(च) वृक्षात् पत्राणि पतन्ति।
…………….. पत्राणि पतन्ति।
उत्तर:
(क) आपणेभ्यः
(ख) पुस्तकालयेभ्यः
(ग) पत्रिकाभ्यः
(घ) शाखाभ्यः
(ङ) लताभ्यः
(च) वृक्षेभ्यः
प्रश्नः 3.
रेखाङ्कितानि पदानि एकवचने परिवर्तयत-
यथा- वनानां दृश्यम्
वनस्य दृश्यम्
(क) उद्यानानां शोभा।
………….” शोभा।
(ख) चित्राणां वर्णः।
…………. वर्णः।
(ग) बालिकानाम् आभूषणम्।
………….. आभूषणम्।
(घ) कोकिलानां स्वरः।
……………. स्वरः।
(ङ) सिंहानां निद्रा।
……… निद्रा।
(च) मेघानां गर्जनम्।
…………… गर्जनम्।
उत्तर:
(क) उद्यानस्य
(ख) चित्रस्य
(ग) बालिकायाः
(घ) कोकिलस्य
(ङ) सिंहस्य
(च) मेघस्य
प्रश्नः 4.
अधोलिखितं चित्रं पश्यत। उदाहरणानुसारेण कोष्ठकगतैः शब्दैः वाक्यानि रचयत-
यथा-
(क) रामः (लव) लवस्य जनकः।
(ख) रामः (दशरथ) ………… पुत्रः।
(ग) रामः ……………………………..
(घ) …………………………………….
(ङ) ……………………………………
(च) ……………………………………
(छ) ……………………………………
(ज) ……………………………………
उत्तर:
(क) रामः लवस्य जनकः।
(ख) रामः दशरथस्य पुत्रः
(ग) रामः सीतायाः पतिः।
(घ) रामः भरतस्य अग्रजः
(ङ) रामः रावणस्य शत्रुः।
(च) रामः अयोध्यायाः नृपः।
(छ) रामः सुग्रीवस्य मित्रम्
(ज) रामः विभीषणस्य प्रभुः।
प्रश्नः 5.
चित्राणि दृष्ट्वा कोष्ठकगतशब्देषु उचितां विभक्तिं प्रयुज्य वाक्यानि पूरयत-
उत्तर:
(क) मत्स्याः तडागात् बहिः आगच्छन्ति।
(ख) नृपः अश्वात् पतति।
(ग) सर्पः बिलात् निर्गच्छति।
(घ) मेघेभ्यः जलं पतति।
(ङ) वृक्षात् पत्राणि पतन्ति।
प्रश्नः 6.
उपयुक्तशब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) बालकाः …………. गृहम् आगच्छन्ति। (विद्यालयात विद्यालयेन)
(ख) श्यामः ………….. दुग्धम् आनयति। (गृहेण/गृहात्)
(ग) नदी ……….. प्रभवति। (पर्वतात्/पर्वतेन)
(घ) माता’…………. जलम् आनयति। (कूपेन/कूपात्)
(ङ) नरेशः ……………. वस्तूनि क्रीणाति (आपणेन्/आपणात्)
उत्तर:
(क) विद्यालयात्
(ख) गृहात्
(ग) पर्वतात्
(घ) कूपात्
(ङ) आपणात्
प्रश्नः 7.
गोपालः किं किं वस्तु कुतः आनयति इति लिखत-
पुस्तकालयात् ग्रामात् मालाकारात् कोषात् आपणात्
(क) ………….. फलानि आनयति।।
(ख) ………….. पुस्तकानि आनयति।
(ग) ………….. धनम् आनयति।
(घ) ………….. दुग्धम् आनयति।
(ङ) ………….. पुष्पाणि आनयति।
उत्तर:
(क) आपणात्
(ख) पुस्तकालयात्
(ग) कोषात्
(घ) ग्रामात्
(छ) मालाकारात्