NCERT Books

NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 4 विद्यालयः

NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Ruchira Chapter 4 विद्यालयः

अभ्यासः

पाठ का सम्पूर्ण सरलार्थ-


एषः विद्यालयः।
अत्र छात्राः, शिक्षकाः,
शिक्षिकाः च सन्ति।

हिन्दी सरलार्थ
यह विद्यालय है।
यहाँ छात्र, अध्यापक और
अध्यापिकाएँ हैं।


एषा सङ्गणकयन्त्र-प्रयोगशाला अस्ति।
एतानि सङ्गणकयन्त्राणि सन्ति। ।

हिन्दी सरलार्थ
यह कम्प्यूटर-प्रयोगशाला है।
ये कम्प्यू टर हैं।


एतत् अस्माकं विद्यालयस्य
उद्यानम् अस्ति।
उद्याने पुष्पाणि सन्ति।
वयम् अत्र क्रीडामः पठामः च।

हिन्दी सरलार्थ
यह हमारे विद्यालयस्य
का बगीचा है।
बगीचे में फूल हैं।
हम यहाँ खेलते हैं और पढ़ते हैं।

ऋचा-तव नाम किम्?
प्रणवः-मम नाम प्रणवः।
तव नाम किम्?
ऋचा-मम नाम ऋचा।
त्वं कुत्र पठसि?
प्रणवः-अहम् अत्र एव पठामि।
ऋचा-अहम् अपि अत्र एव पठामि।
इदानीम् आवां मित्रे स्वः।

हिन्दी सरलार्थ
ऋचा-तुम्हारा नाम क्या है?
प्रणव-मेरा नाम प्रणव है।
तुम्हारा नाम क्या है?
ऋचा-मेरा नाम ऋचा है।
तुम कहाँ पढ़ते हो?
प्रणव-मैं यहाँ ही पढ़ता हूँ।
ऋचा-मैं भी यहाँ ही पढ़ती हूँ।
अब हम दोनों मित्र हैं।

हिन्दी सरलार्थ


शिक्षिका-छात्राः! यूयं किं कुरुथ?
छात्राः-आचार्ये! वयं गच्छामः।
शिक्षिका-यूयं कुत्र गच्छथ?
छात्रा:-वयं सभागारं गच्छामः।
शिक्षिका-युष्माकं पुस्तकानि कुत्र सन्ति?
छात्रा:-अस्माकं पुस्तकानि अत्र सन्ति ।

अध्यापिका-छात्रो! तुम सब क्या करते हो
छात्र-अध्यापिका जी। हम जाते हैं।
अध्यापिका-तुम सब कहाँ जाते हो?
छात्र-हम सब सभागार में जाते हैं।
अध्यापिका-तुम्हारी पुस्तकें कहाँ हैं?
छात्र-हमारी पुस्तकें यहाँ हैं?


शिक्षकः-छात्रौ! युवां किं कुरुथः?
छात्रौ-आचार्य! आवां श्लोकं गायावः।
शिक्षकः-शोभनम्, किं युवा श्लोकं
न लिखथः?
छात्री-आवां लिखावः, पठावः, गायावः
चित्राणि अपि रचयावः।
शिक्षकः-बहुशोभनम्।

हिन्दी सरलार्थ
अध्यापक-हे दो छात्रो! तुम दोनों क्या करते हो?
दो छात्र-आचार्य! हम दोनों श्लोक गाते हैं।
अध्यापक-बहुत अच्छा। क्या तुम दोनों श्लोक
नहीं लिखते हो।
दो छात्र-हम दोनों लिखते हैं, पढ़ते हैं, गाते
हैं चित्र भी बनाते हैं।
अध्यापक-बहुत अच्छा।

पाठ्य-पुस्तक के प्रश्न-अभ्यास

प्रश्नः 1.
उच्चारणं कुरुत-
अहम् – आवाम् – वयम्
माम् – आवाम् – अस्मान्
मम – आवयोः – अस्माकम्
त्वम् – युवाम् – यूयम्
त्वाम् – युवाम् – युष्मान्
तव – युवयोः – युष्माकम्
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं उच्चारण करें।

प्रश्नः 2.
निर्देशानुसारं परिवर्तनं कुरुत
यथा-अहं पठामि। – (बहुवचने) – वयं पठामः।
(क) अहं नृत्यामि। – (बहुवचने) – ………………..
(ख) त्वं पठसि। – (बहुवचने) – ………………..
(ग) युवां क्रीडथः। – (एकवचने) – ………………..
(घ) आवां गच्छावः। – (बहुवचने) – ………………..
(ङ) अस्माकं पुस्तकानि। – (एकवचने) – ………………..
(च) तव गृहम्।. – (द्विवचने) – ………………..
उत्तर:
(क) वयं नृत्यामः
(ख) यूयम् पठथ
(ग) त्वं क्रीडसि
(घ) वयम् गच्छामः
(ङ) मम पुस्तकम्
(च) युवयोः गृहे।

प्रश्न: 3.
कोष्ठकात् उचितं शब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) …………….. पठामि। (वयम्/अहम्)
(ख) …………….. गच्छथः।। (युवाम्/यूयम्)
(ग) एतत् ………………. पुस्तकम्। (माम् मम)
(घ) ………………. क्रीडनकानि। (युष्मान्/युष्माकम्)
(ङ) ………………. छात्रे स्वः। (वयम्/आवाम्)
(च) एषा ………………. लेखनी। (तव/त्वाम्)
उत्तर:
(क) अहम्
(ख) युवाम्
(ग) मम
(घ) युष्माकम्
(ङ) आवाम्
(च) तव

प्रश्नः 4.
क्रियापदैः वाक्यानि पूरयत-
पठसि धावामः गच्छावः क्रीडथः लिखामि पश्यथ. यथा- अहं पठामि।
(क) त्वं ……………….।
(ख) आवां ……………..।
(ग) यूयं ……………….।
(घ) अहं ……………….।
(ङ) युवां ……………….।
(च) वयं …………………।
उत्तर:
(क) पठसि
(ख) गच्छावः
(ग) पश्यथ
(घ) लिखामि
(ङ) क्रीडथः
(च) धावामः

प्रश्नः 5.
उचितपदैः वाक्यनिर्माणं कुरुत-
मम तव आवयोः युवयोः अस्माकम् युष्माकम्
यथा- एषा मम पुस्तिका।
(क) एतत् ………………. गृहम्।
(ख) ………………. मैत्री दृढ़ा।
(ग) एषः ………………. विद्यालयः।
(घ) एषा ………………. अध्यापिकाः।
(ङ) भारतम् ………….. देशः।
(च) एतानि ………………. पुस्तकानि।
उत्तर:
(क) मम
(ख) आवयोः
(ग) तव
(घ) युवयोः
(ङ) अस्माकम्
(च) युष्माकम्

प्रश्नः 6.
एकवचनपदस्य बहुवचनपदं, बहुवचनपदस्य एकवचनपदं च लिखत-
यथा- एषः – एते
(क) सः …………….
(ख) ताः …………….
(ग) एताः …………….
(घ) त्वम् …………….
(ङ) अस्माकम् …………….
(च) तव …………….
(छ) एतानि …………….
उत्तर:
(क) ते
(ख) सा
(ग) एषा
(घ) यूयम्
(ङ) मम
(च) युष्माकम्
(छ) एतत्

प्रश्नः 7.
वार्तालापे रिक्तस्थानानि पूरयत
यथा-
प्रियंवदा – शकुन्तले! त्वं किं करोषि?
(क) शकुन्तला – प्रियंवदे! ……………. नृत्यामि, ………… किं करोषि?
(ख) प्रियंवदा – शकुन्तले! …………. गायामि। किं …………… न गायसि?
(ग) शकुन्तला – प्रियंवदे!………….. न गायामि। ……………… तु नृत्यामि।
(घ) प्रियंवदा – शकुन्तले! किं …………….. माता नृत्यति।
(ङ) शकुन्तला – आम्, …………… माता अपि नृत्यति।
(च) प्रियंवदा – साधु, ……………. चलावः।
उत्तर:
(क) अहम्, त्वम्
(ख) अहम्, त्वम्
(ग) अहम्, अहम्
(घ) तव
(ङ) मम
(च) आवाम्

प्रश्नः 8.
उपयुक्तेन अर्थेन सह योजयत-
शब्दः – अर्थः
सा – तुम दोनों का
तानि – तुम सब
अस्माकम् – मेरा
यूयम् – वह (स्त्रीलिङ्ग)
आवाम् – तुम्हारा
मम – वे (नपुंसकलिङ्ग)
युवयोः – हम दोनों
तव – हमारा
उत्तर:
शब्दः – अर्थः
सा – वह (स्त्रीलिङ्ग)
तानि – वे (नपुंसकलिङ्ग)
अस्माकम् – हमारा
यूयम् – तुम सब
आवाम् – हम दोनों
मम – मेरा
युवयोः – तुम दोनों का
तव – तुम्हारा

NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit

Exit mobile version